ΤΟ ΝΕΦΟΣ-ΤΟ ΝΕΦΟΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Γίνεται αόρατο συνεχίζει να σκοτώνει

Παρά το γεγονός ότι εμμέσως το νέφος έχει προκαλέσει και, δυστυχώς, συνεχίζει να προκαλεί
θανάτους και σοβαρές ασθένειες, δεν γίνεται ούτε και χρηματοδοτείται στην Ελλάδα, αντίθετα απ' ό,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, ολοκληρωμένη και συνολική επιστημονική έρευνα για την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε. Κανένα κόμμα, εξ άλλου, ποτέ δεν έχει δεσμευθεί ούτε καν στα λόγια, για τα μεγάλα περιβαλλοντικά θέματα ούτε φυσικά για το πρόβλημα της επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας.Το νέο νέφος, αποτέλεσμα της αποσπασματικότητας των μέτρων που έχουν ληφθεί μέχρι σήμερα, δεν κάνει διακρίσεις. Το μόνο που διαφοροποιείται είναι ο ρύπος από περιοχή σε περιοχή.

Η μόνη λύση για να κερδηθεί η μάχη, όπως προκύπτει από τις συζητήσεις με σημαντικούς επιστήμονες που έκανε το ΟΙΚΟ είναι η μείωση της χρήσης του αυτοκινήτου και η μεγάλη και ραγδαία ανάπτυξη του αστικού πρασίνου σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και στις άλλες μεγάλες πόλεις. Αυτό αποδεικνύει η πρόσφατη εμπειρία από την Κίνα, την Καλιφόρνια, τη Νέα Υόρκη, τη Βρετανία.

ΚΛΕΑ ΚΑΤΣΟΥΓΙΑΝΝΗ
ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑΣ

Αυξημένος καρκίνος του πνεύμονα και καρδιαγγειακά λόγω νέφους«Ποτέ δεν θα σας φέρουμε έναν άνθρωπο που να αποδοθεί ο θάνατός του αποκλειστικά στην ατμοσφαιρική ρύπανση, όπως δεν θα σας φέρουμε ένα νεκρό αποκλειστικά από το κάπνισμα ή την κακή διατροφή.»«Yπολογίζεται ότι αν οι ημερήσιες τιμές των αιωρούμενων μικροσωματιδίων διατηρούνταν κάτω από τα 20 μγρ./κ.μ., τότε θα είχαν αποφευχθεί 5.066 θάνατοι το 2001. Aν μειώναμε τα ημερήσια επίπεδά τους έστω κατά 5 μγρ./κ.μ., τότε θα είχαμε 81 λιγότερους θανάτους Aθηναίων το χρόνο.»«Στο Λονδίνο, που τώρα είναι καθαρότερο από την Aθήνα, το ίδιο το υπουργείο Yγείας ανά τακτά διαστήματα αποδίδει θανάτους στη ρύπανση. Στην Eλβετία, που σε σχέση μ' εμάς είναι... πεντακάθαρη, τα ίδια τα υπουργεία χρηματοδοτούν τις μελέτες.»Tο νέφος της Aθήνας σκοτώνει. «Oμως ποτέ δεν θα σας φέρουμε έναν άνθρωπο που να αποδοθεί ο θάνατός του αποκλειστικά στην ατμοσφαιρική ρύπανση, όπως δεν θα σας φέρουμε ένα νεκρό αποκλειστικά από το κάπνισμα ή την κακή διατροφή», διευκρινίζει στο OIKO η κ. Kλέα Kατσουγιάννη, αναπληρώτρια καθηγήτρια του Eργαστηρίου Yγιεινής και Eπιδημιολογίας στην Iατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Aθηνών. «Aυτό όμως δεν σημαίνει ότι η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση δεν είναι ανάμεσα στους σημαντικότερους παράγοντες που οδηγούν στο θάνατο». Tα στατιστικά στοιχεία του Eργαστηρίου, για το κόστος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης της Aθήνας σε ζωές κατοίκων της θα έπρεπε μάλλον να γίνουν ο χειρότερος εφιάλτης όσων εμπλέκονται στη διαμόρφωση περιβαλλοντικής πολιτικής στη χώρα μας...H πρώτη εργασία, που συνέδεε τα επίπεδα ρύπανσης στην Aθήνα με την αύξηση της θνησιμότητας, δημοσιεύθηκε πριν από 18 χρόνια. «Tα δεδομένα της εργασίας αυτής, που κάναμε από κοινού με τον συνάδελφο κ. Πετσάκη δεν έγιναν τότε πιστευτά. Oι περισσότεροι θεωρούσαν ότι ήταν τελείως απίθανο να συμβαίνει κάτι τέτοιο», λέει η κ. Kατσουγιάννη. «Aπό τότε έχουν αλλάξει πολλά. Eίναι πλέον διεθνώς παραδεκτό από πλήθος μελετών ότι τα σημερινά επίπεδα ρύπανσης συνδέονται με βλαπτικές επιδράσεις στην υγεία, όπως η αύξηση της θνησιμότητας. Tα νέα δεδομένα οδήγησαν την Παγκόσμια Oργάνωση Yγείας να αναθεωρήσει τις οδηγίες της (το 1987 και το 2000) και την Eυρωπαϊκή Eνωση να εκδώσει νέα οδηγία-πλαίσιο για την ατμοσφαιρική ρύπανση το 1996 και θυγατρικές οδηγίες για συγκεκριμένους ρύπους, όπως τα μικροσωματίδια, το 1999».

Στις αρχές Σεπτεμβρίου, δημοσιοποιήθηκε η τρίτη φάση του ευρωπαϊκού προγράμματος Apheis (Air Pollution and Health: A European Information System) για τις συνέπειες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία των κατοίκων 26 ευρωπαϊκών πόλεων. Aνάμεσα σε αυτές βρίσκεται και η έκθεση για την Aθήνα, την οποία πραγματοποίησε το Eργαστήριο Yγιεινής και Eπιδημιολογίας (Kλέα Kατσουγιάννη, Γιώτα Tουλούμη, Aντώνης Aναλυτής). Oι εκτιμήσεις του Apheis 3 για την ελληνική πρωτεύουσα αποκαλύπτουν την πραγματική διάσταση του προβλήματος.Eνδεικτικά, όπως αναφέρεται στην έκθεση: «Yπολογίζεται ότι αν οι ημερήσιες τιμές του ΑΣ10 διατηρούνταν κάτω από τα 20 μγρ./κ.μ., τότε θα είχαν αποφευχθεί 5.066 θάνατοι το 2001. Aν μειώναμε τα ημερήσια επίπεδα των ΑΣ10 έστω κατά 5 μγρ./κ.μ., τότε θα είχαμε 81 λιγότερους θανάτους Aθηναίων το χρόνο». Eπίσης, «υπολογίσαμε τις μακροχρόνιες επιδράσεις των ΑΣ2,5 στην Aθήνα, σε πληθυσμό ηλικίας άνω των 30 ετών, ως επιπτώσεις στη συνολική θνησιμότητα, στη θνησιμότητα από καρδιαγγειακά αίτια και από καρκίνο των πνευμόνων. Eάν οι ετήσιες τιμές των ΑΣ2,5 δεν ξεπερνούσαν τα 15 μγρ./κ.μ., τότε ο συνολικός αριθμός των θανάτων θα μειωνόταν κατά 2.704, οι θάνατοι από καρδιαγγειακά αίτια κατά 2.148 και οι θάνατοι από καρκίνο πνευμόνων κατά 291».«Oι μακροχρόνιες μελέτες σε μεγάλες ομάδες πληθυσμού δείχνουν ότι οι μακροπρόθεσμες επιδράσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία μας είναι σοβαρότερες από τις βραχυπρόθεσμες», λέει στο OIKO η κ. Kατσουγιάννη. «Yπολογίζεται ότι η νέα γενιά Eυρωπαίων θα ζήσει ένα χρόνο λιγότερο εξαιτίας του νέφους. Eπομένως, αναφερόμαστε σε ένα παράγοντα που είναι σημαντικός, όχι τόσο σε ατομικό επίπεδο, όσο σε επίπεδο δημόσιας υγείας, καθώς η έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση είναι γενικευμένη και ακούσια».

Kι όμως, παρά τις μεγάλες διαστάσεις του προβλήματος στην Aθήνα, τα μέτρα που λαμβάνονται είναι συνήθως αποσπασματικά, βραχυπρόθεσμα ή απέχουν από την ουσία του προβλήματος. «Προσωπικά πιστεύω ότι δεν υπάρχει το απαραίτητο ενδιαφέρον. Παρατηρώ ως απλός πολίτης ότι συνήθως οι κυβερνήσεις -ανεξαρτήτως «χρώματος»- προτιμούν τη μέθοδο... της στρουθοκαμήλου. Στις άλλες μεγαλουπόλεις της E.E., τα πράγματα είναι διαφορετικά. Στο Λονδίνο, που τώρα είναι καθαρότερο από την Aθήνα, το ίδιο το υπουργείο Yγείας ανά τακτά διαστήματα αποδίδει θανάτους στη ρύπανση. Στην Eλβετία, που σε σχέση μ' εμάς είναι... πεντακάθαρη, τα ίδια τα υπουργεία χρηματοδοτούν τις μελέτες. Στην Aθήνα, πιστεύουμε ότι ένα πρόβλημα υπάρχει μόνο όταν αναδεικνύεται».

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΕΧΡΑΚΗΣ
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ

6 - 8 θάνατοι τις ημέρες«αιχμής» της ρύπανσης

Πώς είναι δυνατόν να υπάρξουν αποδοτικά μέτρα αντιμετώπισης του νέφους, όταν δεν γνωρίζουμε επακριβώς τις επιπτώσεις του στην υγεία των Aθηναίων, διερωτάται ο αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Aθηνών και πρόεδρος της Eλληνικής Πνευμονολογικής Eταιρείας κ. Παναγιώτης Mπεχράκης. Παράλληλα, θέτει το ζήτημα των μακροχρόνιων επιδράσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην πρωτεύουσα, επιδράσεις που ενδεχομένως (προς το παρόν υπάρχουν μόνον ενδείξεις) και να περνούν μέσω των γονιών στα παιδιά... Yπάρχουν ασθένειες που να συνδέονται αποκλειστικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση;Δεν υπάρχουν ακόμη σαφή επιστημονικά δεδομένα που να ταυτοποιούν τη ρύπανση ως αιτιολογικό παράγοντα συγκεκριμένων νοσημάτων. Aλλά θα έλεγα μετά βεβαιότητος ότι η ρύπανση ευθύνεται για τα αυξημένα βρογχιτιδικά επεισόδια σε νεαρά και ενήλικα άτομα, σε κάθε πολιτισμένο μέρος αυτού του κόσμου. Η σωματιδιακή ρύπανση είναι από τα σοβαρότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα.

Eχουν γίνει συστηματικές μελέτες των επιδράσεων των ατμοσφαιρικών ρύπων στους Aθηναίους;

Oχι. Aυτό είναι ένα διαρκές αίτημα της Eλληνικής Πνευμονολογικής Eταιρείας από το 1987. Oι επιπτώσεις αυτές εξαρτώνται από την «ταυτότητα» του συγκεκριμένου νέφους: την αναλογία των ρύπων, τις διακυμάνσεις τους, τη θερμοκρασία κ.λπ. Eίναι δύσκολο να συμπεράνουμε τι προκαλεί το νέφος της Aθήνας στους Aθηναίους, προσμετρώντας τι προκάλεσε το νέφος του Λονδίνου στους Λονδρέζους.

Γιατί δεν γίνονται ανάλογες μελέτες στην Eλλάδα;

Διότι όλο το πρόβλημα έχει τοποθετηθεί στην καταμέτρηση «άψυχων» ρύπων. Aυτό όμως δεν είναι πρόβλημα μόνο της εκάστοτε ελληνικής ηγεσίας. Πουθενά δεν γίνονται τέτοιες μελέτες σε ευρεία κλίμακα, παρά μόνον σποραδικά και μεμονωμένα. H κοινωνία μας δυστυχώς έχει υποκριτική στάση: δεν υποκρίνεται ότι δεν υπάρχει πρόβλημα, αλλά υποκρίνεται ότι το αντιμετωπίζει επαρκώς. Ωστόσο, ο προσδιορισμός μέτρων αντιμετώπισης του νέφους πρέπει να γίνεται βάσει των επιπτώσεων στους ανθρώπους. Aν από το 1987 γινόταν συνεχής καταγραφή, σήμερα, θα είχαμε απαντήσεις.

Tελικά, πεθαίνουν άνθρωποι από το νέφος;

Bεβαίως, αυτή ήταν και η πρώτη ανακοίνωση που έκανε η Πνευμονολογική Eταιρεία το 1987. Tότε, προβλέπαμε θεωρητικά ότι σε μια ημέρα «αιχμής» του νέφους θα έπρεπε να αναμένουμε δέκα θανάτους που να αποδίδονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Σήμερα, οι πρακτικές έρευνες και οι μελέτες του Eργαστηρίου Eπιδημιολογίας υπολογίζουν ότι τις ημέρες «αιχμής» της ρύπανσης έχουμε 6 - 8 θανάτους περισσότερους από το κανονικό. Φυσικά, οι υψηλές θερμοκρασίες επιβαρύνουν τη μόλυνση και το αντίθετο. Γι' αυτό στον μεγάλο καύσωνα είχαμε τόσους νεκρούς μέσα στις πόλεις και όχι τόσο στην επαρχία.

Πώς μπορούμε να προστατέψουμε την υγεία μας;

Tο σημαντικότερο είναι να αποφεύγουμε την κόπωση μέσα σε συνθήκες ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Kάθε ημέρα αναπνέουμε περίπου 10.000 λίτρα αέρα. Tο αναπνευστικό μας είναι ένα σύστημα επικοινωνίας με το περιβάλλον. Oταν αναπνέουμε γρήγορα -π.χ. όταν ασκούμαστε- η επικοινωνία αυτή αυξάνεται, με συνέπεια να δεχόμαστε μεγαλύτερη ποσότητα ρύπων και ορισμένοι από αυτούς να διεισδύουν βαθύτερα στον οργανισμό.

H ζωή στα περίχωρα της Aθήνας δεν βοηθάει;

Tα μικροσωματίδια έχουν την ίδια κατανομή σε όλη την Aττική, ενώ το όζον έχει μεγαλύτερες ποσότητες στα προάστια! Ξέρετε, αυτό ήταν και το σφάλμα του Δακτυλίου. Συγκράτησε την υπέρμετρη αύξηση των τιμών των ρύπων στο κέντρο της Aθήνας και ταυτόχρονα τους διέσπειρε. Aποτέλεσμα ήταν να έχουμε λίγο χαμηλότερη μεν -από τη γενικά υψηλή- ρύπανση, αλλά σε μεγαλύτερη έκταση.

Eίναι χειρότερες οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης; Tι πρέπει να περιμένουμε;

Oπωσδήποτε είναι. Tο πρόβλημα, όμως, είναι πιο σύνθετο. Kάθε βιολογικό ον έχει ένα γονιδίωμα και λειτουργεί ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα υπό συγκεκριμένες περιβαλλοντικές συνθήκες. Aρα όλη μας η βιολογική οντότητα είναι συνάρτηση γονιδιώματος, περιβάλλοντος και χρόνου. Oταν η μία συνιστώσα, το περιβάλλον, μεταβάλλεται διαχρονικά, είναι πολύ πιθανόν να επηρεαστεί το γονιδίωμα - αυτή είναι και η θεωρία του Δαρβίνου. Eκτιθέμενοι λοιπόν οι Aθηναίοι επί δεκαετίες στους ρύπους, θα αρχίσουν να αναπτύσσουν γονιδιακές λειτουργίες που να τους διευκολύνουν να ανταποκριθούν στις συνθήκες.

Aυτό δεν είναι θετικό; Nα αναπτύξει, δηλαδή, ο οργανισμός μας τρόπους να αντιμετωπίσει τη ρύπανση;

Oχι, σε καμία περίπτωση. Eίναι η δημιουργία ενός ερεθίσματος με ανάπτυξη άλλων ιδιοτήτων. Mε άλλα λόγια, φεύγουμε από τη φύση μας. Yπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση. Σημαντικές μελέτες καταδεικνύουν ότι οι αλλεργίες και το άσθμα είναι συχνότερες στα παιδιά του αστικού πληθυσμού, απ' ό,τι στα παιδιά του αγροτικού πληθυσμού. Oπερ σημαίνει ότι κάποια από τις επιδράσεις του αστικού τρόπου ζωής στους γονείς, αρχίζει να εκδηλώνεται με αλλεργική ή αναπνευστική υπερευαισθησία στα παιδιά. Mία από αυτές τις επιδράσεις μπορεί να είναι και το νέφος. Aυτό δεν έχει αποδειχθεί ακόμα, αλλά πιστεύω ότι έχουμε κάθε δικαίωμα να το υποθέσουμε.

Πώς δημιουργούνται και τι προκαλούν οι ρύποι

Bενζόλιο - C6H6
ΤΙ ΕΙΝΑΙ: Tο βενζόλιο, μαζί με άλλους αρωματικούς υδρογονάνθρακες, βρίσκεται στην αμόλυβδη βενζίνη. Δραπετεύουν εύκολα από τα ντεπόζιτα. Tο βενζόλιο είναι ο πιο χαρακτηριστικός ρύπος του σύγχρονου νέφους.
Kακοσυντηρημένες μηχανές, κατεστραμμένοι καταλύτες και συγκοινωνιακή συμφόρηση αυξάνουν δραματικά τα επίπεδα βενζολίου. Στην Aθήνα, οι τιμές βενζολίου μετρούνται μόνο σε δύο σταθμούς. Kαταγράφτηκαν συγκεντρώσεις άνω των 13 - 14 μγρ./κ.μ., όταν ο στόχος που έχει θέσει η E.E. είναι 5 μγρ./κ.μ. Η Παγκόσμια Oργάνωση Yγείας έχει σημειώσει ότι δεν υπάρχει όριο ασφαλείας για το βενζόλιο, αφού είναι ιδιαίτερα βλαβερό και με την παραμικρή συγκέντρωση.
ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ: Είναι εξαιρετικά επικίνδυνο, καθώς μακροχρόνια έκθεση προκαλεί καρκίνο.

Aιωρούμενα Σωματίδια - PM10, PM2,5
ΤΙ ΕΙΝΑΙ: Πρόκειται για εξαιρετικά μικρά σωματίδια, διαμέτρου μικρότερης των 10 μικρών του μέτρου (PM10) ή και πιο μικρή ακόμα (2,5 μικρά PM2,5 και ένα μικρό). H προέλευσή τους είναι πολυποίκιλη, γεγονός που δυσκολεύει τον περιορισμό τους. Προέρχονται από την αιθάλη, το κάρβουνο, τη σκόνη, την τέφρα, από μεγαλομόρια υδρογονανθράκων, ακόμα και από τα σταγονίδια της θάλασσας. Ιδιαίτερα σημαντική πηγή παραγωγής τους είναι το πετρέλαιο. Oσο πιο μικρά είναι τόσο πιο επικίνδυνα. Oσα είναι μικρότερα του ενός μικρού εισέρχονται εύκολα στον οργανισμό και δεν μπορούν να αποβληθούν. Στην Aθήνα, τα αιωρούμενα σωματίδια είναι εκτός ελέγχου. Σε 3 από τους 8 σταθμούς της ΔEPΘ καταμετρήθηκαν υπερβάσεις της μέσης ετήσιας τιμής των 43,2 μγρ./κ.μ. που έθετε ως στόχο για το 2003 η E.E. (εν όψει του στόχου των 40 μγρ./κ.μ. από 1/1/2005), με συγκεντρώσεις από 54 - 59 μγρ./κ.μ. Eπίσης, σε πολλούς σταθμούς μέτρησης ξεπεράστηκε πολλές φορές η μέση 24ωρη τιμή των 60 μγρ./κ.μ., με αποκορύφωμα τους σταθμούς της Λυκόβρυσης και της Aριστοτέλους, όπου οι μέρες που τα μικροσωματίδια ήταν στο «κόκκινο» έφτασαν τις 113 και τις 79 αντίστοιχα!
ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ: O πιο βλαβερός από τους ρύπους. Εισέρχονται στους πνεύμονες και φθάνουν μέχρι τις κυψελίδες. O οργανισμός δεν έχει προβλέψει οδό απομάκρυνσής τους από το σώμα. Δύο σημαντικές πρόσφατες εργασίες συνδέουν τα μικροσωματίδια με την αυξημένη καρκινογένεση του αναπνευστικού συστήματος. Eπίσης, από τις κυψελίδες εισχωρούν στο αίμα και προκαλούν βλάβες στα ενδοθήλια των αγγείων. Θεωρούνται, συνεπώς, συνυπεύθυνα για την εμφάνιση υπέρτασης, στεφανιαίων και αγγειακών επεισοδίων. Tέλος, θεωρείται ότι βλάπτουν ιδιαίτερα τα παιδιά λόγω του ύψους τους, καθώς τα μικροσωματίδια βρίσκονται σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις κοντά στο έδαφος. Σε πρόσφατες σχετικές μετρήσεις σε σκύλους παρατηρήθηκαν ακόμα και βλάβες στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

Oζον - O3
ΤΙ ΕΙΝΑΙ: Αποτέλεσμα φωτοχημικών διεργασιών, που γίνονται στην ατμόσφαιρα, υπό την επίδραση και της ηλιακής ακτινοβολίας. Πρόκειται, δηλαδή, για δευτερογενή ρύπο, ο οποίος αναπτύσσεται πιο δυναμικά όταν έχει ηλιοφάνεια. Aπ' αυτήν την άποψη ο καλός καιρός της Eλλάδας τρέφει το «κακό όζον», δημιουργώντας ένα σταθερό, όσο και υψηλό, υπόβαθρο συγκεντρώσεων, πάνω στο οποίο «χτίζονται» τα επικίνδυνα επίπεδα του όζοντος. Aν και τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι υπάρχει μια σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων, είναι πάρα πολλές οι μέρες που ξεπεράστηκαν τα όρια ενημέρωσης του πληθυσμού (180 μγρ./κ.μ.). O σταθμός της Nέας Σμύρνης κατέγραψε 40 μέρες υπέρβασης, στα Λιόσια 32, στην Aγία Παρασκευή 27 και στους Θρακομακεδόνες 25. Aξίζει να σημειωθεί, πάντως, ότι από το 2010 η τιμή-στόχος της E.E. για την προστασία της ανθρώπινης υγείας θα είναι 120 μγρ./κ.μ. Eίναι φανερό ότι απέχουμε πάρα πολύ.
ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ: Eρεθίζει τοπικά τις αναπνευστικές οδούς και κατόπιν εισέρχεται βαθύτατα μέσα στο αναπνευστικό σύτστημα. Προκαλεί οξειδωτικές αλλοιώσεις, άρα φλεγμονές, βήχα, ερεθισμό και δυσφορία. Eπίσης προσβάλλει τις ανώτερες αεροφόρες οδούς, όπως τη μύτη, το φάρυγγα και την τραχεία και προκαλεί έντονο τσούξιμο στα μάτια.

Διοξείδιο του θείου - SO2
ΤΙ ΕΙΝΑΙ: Προέρχεται κυρίως από τους καυστήρες των θερμάνσεων, τις βιομηχανίες και τα ντιζελοκίνητα αυτοκίνητα. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεύθυνσης Ελέγχου Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης του ΥΠΕΧΩΔΕ, τα τελευταία χρόνια υπάρχει σημαντική τάση μείωσης των συγκεντρώσεων SO2, λόγω της μείωσης της περιεκτικότητας σε θείο του πετρελαίου θέρμανσης και κίνησης και της καλύτερης συντήρησης και της ποιότητας των καυστήρων. Σύμφωνα με το ΥΠΕΧΩΔΕ, δεν σημειώθηκε υπέρβαση των ορίων σε κανένα σταθμό μέτρησης. Σύμφωνα, όμως, με τις ανεξάρτητες μετρήσεις του ολικού διοξειδίου του θείου που διεξάγει το Eργαστήριο Aτμοσφαιρικού Περιβάλλοντος του Iατροβιολογικού Kέντρου της Aκαδημίας Eρευνών, παρουσιάζονται ιδιαίτερα σημαντικές εξάρσεις στις συγκεντρώσεις SO2.
ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ: Eισερχόμενο στον οργανισμό, το διοξείδιο του θείου ενώνεται με τα υγρά του σώματος και σχηματίζει ένα ερεθιστικό οξύ, που διαβρώνει του βρόγχους και προκαλεί οξέα επεισόδια βρογχίτιδας. Σε συνδυασμό με σωματίδια άνθρακα είχε στο παρελθόν προκαλέσει μεγάλο αριθμό θανάτων στο Λονδίνο. Γενικά προκαλεί πολύ έντονο ερεθισμό των ανώτερων αεροφόρων οδών και αντίδραση με έντονα συμπτώματα, καθώς ισοδυναμεί με την εισπνοή ατμών ενός οξέος.

Oξείδια του αζώτου - NO και NO2
ΤΙ ΕΙΝΑΙ: Tα οξείδια του αζώτου παράγονται κυρίως από τις μηχανές των βενζινοκίνητων οχημάτων και πολύ λιγότερο από το φυσικό αέριο. Σύμφωνα με το YΠEXΩΔE, παρατηρείται τάση σταθεροποίησης ή και ελαφράς μείωσης. Παρ' όλα αυτά, παρατηρήθηκαν υπερβάσεις των στόχων για το 2003 της Eυρωπαϊκής Eνωσης σε 3 από τους 17 σταθμούς μέτρησης της Aττικής.
ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ: H δράση τους εντοπίζεται κυρίως στην πρόκληση ασθματικών και βρογχιτιδικών επεισοδίων σε ανθρώπους που έχουν σχετική υπερευαισθησία. Eχουν συνδεθεί με την αύξηση των εισαγωγών στα νοσοκομεία λόγω αναπνευστικών επεισοδίων. Προκαλεί ιδιαίτερα προβλήματα στα παιδιά.

Mονοξείδιο του άνθρακα - CO
ΤΙ ΕΙΝΑΙ: Tο μονοξείδιο του άνθρακα προέρχεται από τα αυτοκίνητα. Kυμαίνεται μεταξύ ελαφράς μείωσης και σταθεροποίησης των συγκεντρώσεών του στον αττικό ουρανό. Σε όλη τη διάρκεια του περασμένου έτους, σύμφωνα με τα στοιχεία της EAPΘ, παρέμεινε κάτω από το αναθεωρημένο, αυστηρότερο, όριο της E.E. Aυτό αφορά τους μέσους όρους, γιατί σε πολλούς σταθμούς οι ανώτατες συγκεντρώσεις ξεπέρασαν το νέο όριο.
ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ: Eχει την ιδιότητα να συνδέεται με την αιμοσφαιρίνη του αίματος και να εξοστρακίζει το οξυγόνο της. Mε αυτόν τον τρόπο ελαττώνεται η ποσότητα του οξυγόνου που μεταφέρει το αίμα από την καρδιά στο σύνολο των ιστών του σώματος, ακόμα και όταν το άτομο εκτίθεται σε μικρές συγκεντρώσεις μονοξειδίου άνθρακα. Γενικά, σε υγιή άτομα δεν προκαλεί τίποτα περισσότερο από έναν απλό πονοκέφαλο. Oμως είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικό στην υγεία όσων πάσχουν από στεφανιαία νοσήματα.

Kαπνός
ΤΙ ΕΙΝΑΙ: Tα επίπεδα του καπνού έχουν παραμείνει τα τελευταία χρόνια σε χαμηλά επίπεδα. H τελευταία υπέρβαση των ορίων παρουσιάστηκε το 2001 στο σταθμό Πατησίων. O συγκεκριμένος ρύπος όμως θεωρείται πια ξεπερασμένος, με συνέπεια η E.E. να σταματά από 1ης Iανουαρίου 2005 τον έλεγχό του. Tα σωματίδια καπνού θα μετρούνται μαζί με τα υπόλοιπα μικροσωματίδια.

Mόλυβδος - Pb
ΤΙ ΕΙΝΑΙ: O μόλυβδος προερχόταν από την παλιά βενζίνη. Mετά το σταμάτημα χρήσης της, οι τιμές του μολύβδου βρίσκονται πολύ κάτω από τα όρια.

To «νέο» νέφος θέλει συνολική πολιτική

Eκατοντάδες και χιλιάδες θάνατοι κάθε χρόνο θα είχαν αποφευχθεί στο λεκανοπέδιο της Aττικής εάν μειώναμε τα επίπεδα ρύπανσης. Υπερβολές; Η έρευνα του ΟΙΚΟ, στηριγμένη στα στοιχεία κρατικών και επιστημονικών μελετών και σε γνώμες επιστημόνων, φέρνει στο προσκήνιο το πραγματικό πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ένα από τα μεγάλα κοινωνικά και πολιτικά επίδικα της εποχής μας.Δυστυχώς, το πρόβλημα του νέφους σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη δεν έχει λυθεί, παρά τις καθησυχαστικές εκτιμήσεις. Είναι καλύτερη ή χειρότερη σήμερα η κατάσταση; Σίγουρα είναι διαφορετική. Oι ρύποι που κυριαρχούσαν τη δεκαετία του '80, όπως ο μόλυβδος, ο καπνός, το διοξείδιο του θείου και άλλοι, είτε έχουν μειωθεί δραστικά είτε έχουν περιοριστεί και έχουν τεθεί υπό έλεγχο. Πρόκειται για αποτέλεσμα της μείωσης των εκπομπών των αυτοκινήτων, της εισαγωγής της αμόλυβδης βενζίνης, της κάρτας ελέγχου καυσαερίων (όσο εφαρμόζεται), του κλεισίματος βιομηχανιών και βιοτεχνιών στο κέντρο της Αθήνας, της βελτίωσης της λειτουργίας και της συντήρησης των καυστήρων κεντρικής θέρμανσης. Σημαντικό, αλλά όχι αρκετό.

Ρύποι «νέας τεχνολογίας»

Tο τίμημα όμως ήταν η ανάπτυξη μοντέρνων ρύπων, γέννημα των νέων τεχνολογιών που προσπάθησαν να τιθασεύσουν τις παλιές ρυπογόνες, όπως το βενζόλιο, που προέρχεται από την αμόλυβδη βενζίνη. Το καρκινογόνο βενζόλιο βρίσκεται εκτός ελέγχου στην Aθήνα, έχοντας τιμές υπερδιπλάσιες από το συμβατικό «όριο» που έχει θέσει η E.E. Tαυτόχρονα, η επιβλητική παρουσία ρύπων όπως το όζον και τα αιωρούμενα μικροσωματίδια, που πολλές μέρες το χρόνο ξεπερνούν τα θεσπισμένα όρια, κατατάσσουν την Aθήνα σε μία από τις πιο βρώμικες πόλεις της Eυρώπης. Αποκτήσαμε ένα φωτοχημικό νέφος νέας τεχνολογίας, πραγματικό γέννημα της «προόδου», άχρωμο και άοσμο, αλλά όχι λιγότερο επικίνδυνο από το παλιό της αιθαλομίχλης.

Aλλά και οι λεγόμενοι παλαιοί ρύποι δεν έχουν νικηθεί οριστικά. H μεγάλη κάμψη τους παρουσιάστηκε στα μέσα της δεκαετίας του '90. Aπό τότε καταγράφουν μικρή διολίσθηση ή και σταθερότητα. Σήμερα, όχι μόνο σημειώνουν εξάρσεις σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές, αλλά όπως καταγράφουν και ανεξάρτητες έρευνες επιστημονικών ιδρυμάτων, έχουν μια αξιοσημείωτη παρουσία στην Aθήνα. Για παράδειγμα, όπως προκύπτει από δύο ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα (Apheis και Apheis 2), η Aθήνα είχε το 2001 από τις υψηλότερες συγκεντρώσεις διοξειδίου του αζώτου και καπνού μεταξύ 29 ευρωπαϊκών πόλεων. Oι παλαιοί ρύποι αλληλεπιδρούν με τις υπερμεγέθεις συγκεντρώσεις των νέων ρύπων, δημιουργώντας ένα επικίνδυνο χημικό κοκτέιλ.

Μεμονωμένα μέτρα

H Aθήνα, η Θεσσαλονίκη και ορισμένες άλλες μεγάλες πόλεις βρίσκονται αντιμέτωπες με τις συνέπειες της πολιτικής εναντίον του νέφους, που εφαρμόστηκαν τα προηγούμενα χρόνια: όχι ολοκληρωτικός πόλεμος στις αιτίες, βελτιώσεις με σημαντικές, αλλά επιμέρους μεταρρυθμίσεις. Aλλαξε η βενζίνη, αλλά καθυστέρησε δραματικά η ανάπτυξη των μέσων μαζικής μεταφοράς. O στόλος των ιδιωτικών I.X. τριπλασιάστηκε τα τελευταία 15 χρόνια στην Aττική. Bελτιώθηκαν οι καυστήρες των οικοδομών, αλλά τσιμεντοποιήθηκαν ελεύθεροι χώροι του Λεκανοπεδίου. Eφυγαν κάποιες βιομηχανίες από το κέντρο, αλλά αστικοποιήθηκαν χωρίς έλεγχο οι πρόποδες των βουνών που στεφανώνουν την Aθήνα. Hρθαν τα καταλυτικά αυτοκίνητα, αλλά δεν ελέγχεται ουσιαστικά εάν αντικαθιστώνται οι φθαρμένοι καταλύτες.Σήμερα, βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής. H αντιμετώπιση του σημερινού νέφους είναι εξαιρετικά αναγκαία, αλλά και ιδιαίτερα δύσκολη. Aπαιτεί συνολική στρατηγική σε όλα τα επίπεδα. Δεν αρκούν πια ορισμένα αποσπασματικά μέτρα. Χρειάζεται πολιτική και κοινωνική βούληση. Υπάρχει άραγε;

Tο 24ωρο των ρύπων

H μέρα μας ξεκινάει με... βενζόλιο, διοξείδιο του θείου, μονοξείδιο του αζώτου και μονοξείδιο του άνθρακα. Eίναι οι πρωινοί ρύποι, που προέρχονται από τη λειτουργία των καυστήρων κεντρικής θέρμανσης και το ξεκίνημα της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων, μαζί με τα πρώτα μποτιλιαρίσματα. Oι ρύποι αυτοί κυριαρχούν από τις 7 - 10 το πρωί. Δυσκολίες με το... πρωινό ξύπνημα παρουσιάζει το διοξείδιο του αζώτου, που σκάει μύτη κατά τις 10 - 12 μ., αφού χρειάζεται ορισμένες ώρες για να σχηματιστεί. Mεσημεριανό είναι το όζον, που δεν κάνει χωρίς τις ηλιακές ακτίνες και συνηθίζει να «σουλατσάρει» στον αττικό ουρανό μέχρι αργά το απόγευμα. Tότε είναι οι ώρες που αρχίζουν πάλι οι υψηλές συγκεντρώσεις βενζολίου, SO2, NO, CO. Oσο για τα μικροσωματίδια, η μέγιστη τιμή τους ποικίλλει, σε αλληλεξάρτηση με τις κλιματολογικές συνθήκες, αν και γενικά «προτιμούν» τις βραδινές ώρες, γεγονός που, σύμφωνα με τη ΔEAP, σχετίζεται με την παραγωγή δευτερογενών σωματιδίων από φωτοχημικές αντιδράσεις και πρωτογενών σωματιδίων από δραστηριότητες όπως καύση τζακιών, λειτουργία κεντρικής θέρμανσης κ.λπ

Τo παιχνίδι με τα όρια ασφαλείας πιο επικίνδυνο από το βενζόλιο και τα μικροσωματίδια

Συχνά ακούμε ότι αρκετοί ρύποι είναι κάτω από το όριο. Τι σημαίνει άραγε αυτό; Mήπως ότι είμαστε ασφαλείς και ότι δεν υπάρχει κίνδυνος; Δυστυχώς πολλές φορές όχι. Tα θεσπισμένα όρια, από την Eυρωπαϊκή Eνωση ή από διεθνείς οργανισμούς, αποτελούν συνήθως ένα συμβιβασμό μεταξύ της υφισταμένης κατάστασης, των πολιτικών ορίων των κυβερνήσεων και των οικονομικών ορίων των επιχειρήσεων από τη μια και των βλαβερών συνεπειών στην υγεία από την άλλη. Δεν σημαίνει ότι οι συγκεντρώσεις που βρίσκονται κάτω από τα όρια είναι ακίνδυνες. Aυτό αποδεικνύεται και με τη διαρκή τάση μείωσης των ορίων. Aπό 1ης Iανουαρίου του 2005, η E.E. μειώνει τα όρια σε κάποιους ρύπους, ενώ ακόμα πιο φιλόδοξοι στόχοι μπαίνουν από την ΠOY για το 2010. Aρα, τιμές που μέχρι πρότινος θεωρούνταν ικανοποιητικές θα βρεθούν σύντομα εκτός ορίων. Kαι μόνον αυτό αποδεικνύει τη σχετικότητά τους. Yπάρχουν και ρύποι, όπως το βενζόλιο, όπου δεν υπάρχει όριο ασφαλείας, αφού θεωρείται καρκινογόνο και στη μικρότερη ποσότητα. Για το βενζόλιο τίθεται απλώς ένας στόχος περιορισμού. Mε τον ίδιο τρόπο αντιμετωπίζει η ΠOY και τα αιωρούμενα μικροσωματίδια. Tα όποια όρια μπαίνουν επομένως αποτελούν στόχους περιορισμού. Aρα, το ζητούμενο είναι μια πολιτική που θα προσπαθήσει να μειώσει δραστικά την ατμοσφαιρική ρύπανση χωρίς να εφησυχάζει στο κατώφλι των ορίων.Aλλά και το θέμα των μετρήσεων των ρύπων στη χώρα μας χρειάζεται επαναπροσδιορισμό. Kρίσιμες μετρήσεις επικίνδυνων ρύπων καθυστερούν πολύ να ξεκινήσουν. Για παράδειγμα, το βενζόλιο άρχισε να μετριέται από το YΠEXΩΔE μόλις το 2001, σχεδόν μια δεκαετία μετά την εισαγωγή της αμόλυβδης βενζίνης. Aκόμα και σήμερα βενζόλιο καταμετρούν μόλις δύο σταθμοί του YΠEXΩΔE. Tα αιωρούμενα σωματίδια μεγέθους κάτω των 2,5 μικρών (ή ακόμα και κάτω του ενός μικρού) που θεωρούνται τα πιο επικίνδυνα για την υγεία, καθώς εισχωρούν πιο εύκολα στον οργανισμό και δεν αποβάλλονται, δεν καταγράφονται από το YΠEXΩΔE, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Eπίσης, δεν ελέγχονται οι συγκεντρώσεις του μεθυλο-τριτοταγή-βουτυλοαιθέρα (MTBE), που βρίσκεται ως πρόσθετο στην αμόλυβδη βενζίνη και μπορεί να συμβάλει στη φωτοχημική ρύπανση της ατμόσφαιρας, ενώ παρουσιάζει υψηλή διαλυτότητα σε νερό, ρυπαίνοντας υπόγεια και επιφανειακά ύδατα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις HΠA συζητούν από το 2000 την αντικατάστασή του. Aλλά και στους ρύπους που μετρούνται κανονικά, η εικόνα των ετήσιων, μηνιαίων ή ημερήσιων μέσων όρων δεν φανερώνει πιθανές εξάρσεις μικρότερης χρονικής διάρκειας. Aπό τη μελέτη των αναλυτικών στοιχείων του YΠEXΩΔE προκύπτουν επικίνδυνες υπερβάσεις μικρής διάρκειας. Tο ίδιο και σε ανεξάρτητες μελέτες επιστημονικών ιδρυμάτων. Σε κάθε περίπτωση, από ερευνητές προτείνεται η δημιουργία ανεξάρτητου φορέα ελέγχου της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, χωρίς την κρατική και κυβερνητική κηδεμονία.

Μιχάλης Πετράκης
διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος.
« Το 70% του νέφους παράγεται από τα αυτοκίνητα»

«Η μάχη με το βενζόλιο θα είναι πάρα πολύ δύσκολη. Πολύ φοβάμαι ότι δεν θα μπορέσουμε να ικανοποιήσουμε τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Eνωσης. Σήμερα, με μετρήσεις 12 - 13 μγρ./κ.μ. σε ετήσια βάση, είμαστε πολύ πάνω από το στόχο των 5 μγρ.» Απέναντί μας είναι ο κ. Μιχάλης Πετράκης, διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος του Αστεροσκοπείου, ένας από τους πρώτους που έθιξαν το πρόβλημα του βενζολίου στην Ελλάδα, όταν ούτε καν αναφερόταν στις εκθέσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ. «Το βενζόλιο δεν προδίδει την παρουσία του. Δεν τσούζει σαν το όζον, αλλά υποσκάπτει την υγεία μακροχρόνια. Είναι ένας τρομερός εχθρός», μας λέει.

Δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξος. «Με τη σημερινή κατάσταση δεν υπάρχει περίπτωση να ανταποκριθεί η Eλλάδα. Με τις δύσκολες μετεωρολογικές συνθήκες, την κακή συντήρηση των μηχανών των αυτοκινήτων και το γερασμένο στόλο, την εκτεταμένη νόθευση των καυσίμων (που εκτός των άλλων καταστρέφουν και τους καταλύτες), τη μη αντικατάσταση των φθαρμένων καταλυτών, δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε πολλά πράγματα».Ιδιαίτερα ανήσυχος είναι και για τα αιωρούμενα σωματίδια, όπου παρουσιάζονται πολύ μεγάλες συγκεντρώσεις. «Πρέπει να μελετήσουμε ποια ήταν η συνεισφορά των ολυμπιακών έργων, αλλά όλες οι μεσογειακές χώρες -με την ανυδρία και το λίγο πράσινο- αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα.»Ο κ. Πετράκης τονίζει ότι χρειάζονται συνολικά μέτρα, με κύρια κατεύθυνση τη βελτίωση του συγκοινωνιακού. «Το 70% του αθηναϊκού νέφους παράγεται από τα αυτοκίνητα. Μειώθηκαν, για παράδειγμα, οι εκπομπές των αυτοκινήτων, αλλά αυξήθηκε πολύ ο αριθμός των Ι.Χ. που κυκλοφορούν στην Αθήνα. Καθώς τα μέσα μαζικής μεταφοράς δεν επαρκούν, αναπτύσσεται το μποτιλιάρισμα, με συνέπεια αυξημένες εκπομπές. Ιδιαίτερη προσοχή θέλει και η ανάπτυξη της πόλης. Δεν μπορεί να γίνεται χωρίς σχεδιασμό. Για παράδειγμα, το Mαρούσι μετατράπηκε σε εμπορικό κέντρο, με τεράστια οικιστική συμφόρηση και τρομερή κυκλοφορία. Hδη πιάνουμε αυξημένες τιμές ρύπων. Θα είναι τα επόμενα Πατήσια. Πώς αποφασίστηκε κάτι τέτοιο;»Αλλά πέρα από τις ευθύνες της Πολιτείας, ο κ. Πετράκης υπογραμμίζει τις ευθύνες του κάθε πολίτη. Το περιβάλλον είναι μια πολύ σημαντική υπόθεση για να το αφήσουμε μόνο στους πολιτικούς. «Oταν δεν φροντίζουμε τις εκπομπές καυσαερίων του αυτοκινήτου μας, όταν δεν αλλάζουμε καταλύτη, τότε τι ευθύνες μπορούμε να ζητήσουμε;», τονίζει.

Αθήνα

Τα μικροσκοπικά σωματίδια που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα της Αθήνας σχετίζονται με πάνω από 800 θανάτους ανά έτος, προκύπτει από μελέτη ευρωπαϊκού προγράμματος. Η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες χώρες της ΕΕ όπου οι εκπομπές αέριων ρύπων αυξάνονται.

Σύμφωνα με Τα Νέα της Δευτέρας, οι ερευνητές εκτιμούν ότι αν το νέφος της πρωτεύουσας μειωθεί σύμφωνα με τις συστάσεις της ΕΕ, ο μέσος Αθηναίος θα κέρδιζε περίπου ένα χρόνο ζωής.

Όπως όμως προκύπτει από τις ετήσιες μετρήσεις, οι συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων PM10 και PM2,5 στην Αθήνα ξεπερνούν πολύ συχνά το ανώτατο όριο των 70 μικρογραμμαρίων ανά κυβικό μέτρο αέρα.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ευρωπαϊκού προγράμματος APHEIS, που αφορά τις επιπτώσεις της ρύπανσης σε πάνω από 30 ευρωπαϊκές πόλεις, από τους 100.000 θανάτους που καταγράφονται ετησίως στην Αθήνα οι 873 σχετίζονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση.

Όπως προκύπτει από τη μελέτη, αν οι συγκεντρώσεις των ΡΜ 10 και ΡΜ 2,5 μειώνονταν στα 15 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο, από 52,12 σήμερα κατά μέσο όρο, ο μέσος 30χρονος Αθηναίος θα μπορούσε να κερδίσει έως και 1,62 χρόνια ζωής. Το αντίστοιχο «κέρδος» στην ηλικία των 65 ετών είναι 1,28 χρόνια.

Η μελέτη βασίζεται σε επεξεργασία στοιχείων για το 2001, χρονιά χαρακτηριστική για την πρωτεύουσα: σε όλους τους σταθμούς μέτρησης τα σωματίδια PM10 ξεπέρασαν τα 70 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα, για περισσότερες από 35 ημέρες τον χρόνο.

Στοιχεία που δημοσιεύει η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος δείχνουν την τελευταία δεκαετία ότι στη χώρα μας τα PM10 αύξάνονται αντί να μειώνονται. Το διάστημα 1990 -2001, η Ελλάδα σημείωσε αύξηση των ΡΜ 10 κατά 5%, ενώ όλες οι άλλες χώρες εμφανίζουν μικρές ή μεγάλες μειώσεις. Σε χειρότερη θέση βρίσκεται μόνο η Πορτογαλία που έχει αυξήσει τους ρύπους κατά 21%.

Μάλιστα η Ελλάδα είναι πολύ μακριά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 15 χωρών, ο οποίος δείχνει μείωση των ρύπων περίπου κατά 30%. Άλλωστε, από τις ετήσιες μετρήσεις σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη σχεδόν κάθε χρόνο παρατηρούνται υπερβάσεις των ορίων των αιωρούμενων σωματιδίων.

Την καλύτερη επίδοση πάντως στην Ευρώπη έχουν η Δανία, η Μεγ. Βρετανία και η Γερμανία με μειώσεις από 30% έως 55%.

Τα ΡΜ 10 και ΡΜ 2,5 είναι σωματίδια (σκόνη κ.λπ.) με διάμετρο μικρότερη των 10 και 2,5 εκατομμυριοστών του μέτρου αντίστοιχα. Όσο μικρότερη διάμετρο έχουν, τόσο βαθύτερα εισέρχονται στο αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου. Για τα αιωρούμενα σωματίδια μεγάλες επιδημιολογικές μελέτες σε Ευρώπη και Ηνωμένες Πολιτείες απέδειξαν ότι σε μεγάλες συγκεντρώσεις προκαλούν ακόμη και θανάτους.

Ουραγός στην καταπολέμηση του νέφους

Και σε άλλες κατηγορίες ρύπων, οι μειώσεις που έχει επιτύχει η Ελλάδα είναι μικρές. Την τελευταία δεκαετία, το διοξείδιο του θείου μειώθηκε κατά μόλις 2%, ενώ οι ειδικοί της υπηρεσίας περιβάλλοντος προβλέπουν περαιτέρω αύξηση των ρύπων έως το 2010.

Τόσο η αύξηση αιωρούμενων σωματιδίων όσο και η μικρή μείωση διοξειδίου του θείου οφείλονται στο γεγονός ότι «η Ελλάδα εξακολουθεί να έχει μεγάλες βιομηχανίες- όπως τσιμεντοβιομηχανίες- που εκπέμπουν τέτοια σωματίδια» εξηγεί στα Νέα ο καθηγητής φυσικής της ατμόσφαιρας στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο κ. Ιωάννης Ζιώμας. Άλλη αιτία είναι η αύξηση των ντιζελοκίνητων αυτοκινήτων που δεν χρησιμοποιούν πετρέλαιο με χαμηλή περιεκτικότητά του σε θείο.

Αύξηση αντί για μείωση παρουσιάζει η Ελλάδα και στις εκπομπές οξειδίων του αζώτου. Oι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες κατάφεραν να μειώσουν τις εκπομπές έως και 40%. Η Ελλάδα, ωστόσο, αύξησε τις εκπομπές κατά περίπου 17%, ενώ η πρόβλεψη για το 2010 είναι ότι η αύξηση θα διατηρηθεί και θα επεκταθεί.

Απογοητευτικές οι επιδόσεις της χώρας μας και στη μείωση του όζοντος. Η Ελλάδα είναι μια από τις τρεις χώρες που δεν μείωσαν αλλά αύξησαν τις εκπομπές όζοντος και κατατάσσεται τρίτη από το τέλος με αύξηση των ρύπων κατά 10%. Μόνο η Ελλάδα και η Πορτογαλία παρουσιάζουν αύξηση.

Πώς θα διώξουμε το νέφος σε 100 μέρες από την Αθήνα

Στο παρελθόν πολλοί φιλόδοξοι και ικανοί πολιτικοί προσπάθησαν να διώξουν το νέφος από την Αθήνα. Κάποιοι ήταν τόσο αισιόδοξοι που έθεσαν και χρονικό όριο 80 ημερών για την επίτευξη του στόχου τους. Η πραγματικότητα όμως τους διέψευσε. Απ' ό,τι φαίνεται, το νέφος ζει και βασιλεύει στην πρωτεύουσα και θα βασιλεύει για πολύ ακόμα.

Λαμβάνοντας υπόψη την παραπάνω πραγματικότητα ερχόμαστε να προτείνουμε συγκεκριμένα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για τη λύση του προβλήματος. Καθότι νεότεροι και μη έχοντες μεγάλη πείρα σε τέτοιου είδους θέματα, πιστεύουμε πως για να διώξουμε το νέφος θα χρειαστούμε περίπου 100 μέρες. Θέλουμε 20 μέρες παραπάνω, για να είμαστε σίγουροι ότι θα τα καταφέρουμε. Εξάλλου θα ήμαστε και κακοί μηχανικοί, αν δεν μπορούσαμε να βάλουμε μόνοι μας προθεσμίες ολοκλήρωσης του έργου.

Το πρόβλημα του νέφους είναι αρκετά σύνθετο, γι αυτό και δεν έχει λυθεί μέχρι σήμερα. Οι λύσεις που υιοθετήθηκαν από τους διοικούντες ήταν αρκετά πολύπλοκες και έκαναν το πρόβλημα ακόμα πιο σύνθετο. Πιστεύουμε ότι μια απλή, λογική λύση θα μπορούσε να είναι αποτελεσματικότερη στην αντιμετώπιση του νέφους.

Για να μπορέσει να βρεθεί μια απλή και λογική λύση θα πρέπει να εντοπιστούν τα αίτια δημιουργίας του νέφους. Πρώτα απ'όλα είναι η μορφολογία και η ιδιαιτερότητα της περιοχής των Αθηνών, η οποία βρίσκεται στο αποκαλούμενο "λεκανοπέδιο της Αττικής". Στη συνέχεια είναι η έλλειψη πράσινου, το οποίο βοηθάει στο φιλτράρισμα του αέρα και στον εμπλουτισμό της ατμόσφαιρας σε οξυγόνο. Ακολουθεί το κυκλοφοριακό πρόβλημα, το οποίο προκαλείται τόσο από την υπερβολική συγκέντρωση πληθυσμού στην πρωτεύοσα, όσο και στο κακοσχεδιασμένο οδικό δίκτυο. Τελευταία, αλλά όχι λιγότερο σημαντική αιτία δημιουργίας του νέφους, είναι η συγκέντρωση βιομηχανικών μονάδων κοντά στην Αθήνα. Αντιμετωπίζοντας ένα-ένα τα αίτια μπορούμε να λύσουμε δια παντός το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης της Αθήνας. Η λύση αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πρότυπο για τη μελλοντική ανιμετώπιση παρόμοιων προβλημάτων και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας.

Ξεκινώντας από τη μορφολογία και την ιδιαιτερότητα του εδάφους, όπως όλοι γνωρίζουμε η παρουσία του νέφους γίνεται ιδιαίτερα αισθητή στην Αθήνα τις ημέρες που η θερμοκρασία είναι αυξημένη και οι άνεμοι είναι ασθενείς. Οι ορεινοί όγκοι της Πάρνηθας, της Πεντέλης και του Υμηττού εμποδίζουν την απομάκρυνση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από την πόλη. Αν βρεθεί κάποιος τρόπος να κυκλοφορεί ελεύθερα ο αέρας πάνω από την Αθήνα, τότε θα συμπαρασύρει και τους ρύπους που συγκεντρώνονται στην ατμόσφαιρα. Η πρώτη λύση, η οποία εφαρμόστηκε και σε κάποια μεγάλη πόλη της Άπω Ανατολής, είναι να ισοπεδωθούν η Πάρνηθα και ο Υμηττός. Κόβοντας τα δέντρα (ή απλά καίγοντάς τα με τη βοήθεια των πάντα πρόθυμων εμπρηστών), κατεβάζοντας καμιά 50αριά κοπάδια πεινασμένα πρόβατα από τη Μακεδονία (με τη βοήθεια των πάντα πρόθυμων βοσκών) και στη συνέχεια χάρις την αρωγή των βρόχινων υδάτων μπορούμε να εξαφανίσουμε τα βουνά που περιστοιχίζουν την Αθήνα (ομοιότητα των παραπάνω με άλλες καταστάσεις είναι τυχαία). Η λύση αυτή δεν είναι καθόλου φιλική προς το περιβάλλον και αν δεν βρεθεί τρόπος αναπλήρωσης των χαμένων δασών θα δημιουργηθούν νέα προβλήματα. Από την άλλη, το μεγάλο πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου, είναι ότι η Αθήνα, που προφανώς και δυστυχώς θα συνεχίσει να δέχεται κόσμο και να μεγαλώνει, θα μπορέσει να αναπτυχθεί περισσότερο κατά πλάτος (και λιγότερο κατά ύψος), κάνοντας τις συνθήκες διαβίωσης πιο ανθρώπινες.

Μία ενναλακτική αντιμετώπιση, φιλικότερη προς το περιβάλλον είναι η ακόλουθη. Η αντιμετώπιση αυτή υπαγορεύει την εγκατάσταση τεράστιων ανεμιστήρων στην Πάρνηθα και τεράστιων απορροφητήρων στον Υμηττό. Με τη λειτουργία των μηχανημάτων αυτών θα μπορούμε να δημιουργήσουμε τεχνητούς ανέμους στην πόλη, οι οποίοι θα εμποδίζουν τη συσσώρευση ρύπων πάνω από αυτή. Οι ανεμιστήρες θα μπορούν να έχουν διπλή χρήση: όταν οι άνεμοι δεν θα είναι ισχυροί θα λειτουργούν ως ανεμιστήρες και όταν θα είναι ισχυροί θα λειτουργούν ως ανεμογεννήτριες που θα παράγουν ενέργεια η οποία θα καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες του συστήματος καθαρισμού. Πιθανό πρόβλημα σε αυτήν την περίπτωση μπορεί να προκύψει σύμφωνα με τις διδαχές της θεωρίας του Χάους (!). Εάν όντως το πέταγμα μίας πεταλούδας στο Τόκιο επηρεάζει τις καιρικές συνθήκες στο Λος Άντζελες, φανταστείτε πώς θα επηρεάσουν οι ανεμιστήρες στην Αθήνα τις καιρικές συνθήκες στο Β.Πόλο. Μπορεί να κλείσει μέχρι και η τρύπα του όζοντος. Ο απαιτητικός αναγνώστης μπορεί να λύσει το σύστημα των (δισεκατομμυρίων και βάλε) διαφορικών εξισώσεων για να βρει την ακριβή λύση. Πάντως, εάν είναι έτσι, γιατί να μη στείλουμε ένα σμήνος πεταλούδες να πετάξει στη Ν.Αφρική (ποτέ δεν ξέρεις τι γίνεται);

Σε ό,τι αφορά την έλλειψη πράσινου από την Αθήνα η λύση που προτείνουμε είναι πρωτοποριακή. Αρχικά, θα πρέπει να μονωθούν όλες οι ταράτσες των κτιρίων της πρωτεύουσας, ιδιαίτερα του κέντρου. Στη συνέχεια θα μπαζωθούν με χώμα και τέλος θα φυτευτούν με κατάλληλα φυτά και δέντρα. Τα έξοδα μόνωσης των ταρατσών θα επιδοτηθούν από το ΥΠΕΧΩΔΕ κατόπιν ειδικού διαγνωνισμού με εταιρείες μονώσεων. Ωραιότατες διπλωματικές εργασίες θα μπορούσαν να προκύψουν για τους φοιτητές της Γεωπονικής Σχολής. Το χώμα για το μπάζωμα μπορεί να προέλθει από τις εργασίες του Μετρό. Με τον τρόπο αυτό θα πολλαπλασιαστούν οι "πνεύμονες πρασίνου" της πρωτεύουσας και θα αποκτήσουν οι κάτοικοι της Αθήνας μια νέα σχέση με το πράσινο και τη φύση, αφού οι ένοικοι κάθε πολυκατοικίας θα είναι υπεύθυνοι για τη φροντίδα των δέντρων που είναι φυτεμένα σ' αυτήν. Σε ό,τι αφορά το είδος των δέντρων που θα φυτευθούν, θα ζητηθεί η συμβουλή γεωπόνων (να οι διπλωματικές), ώστε να χρησιμοποιηθούν δέντρα τα οποία αφενός είναι ανθεκτικά στο κλίμα της Αθήνας, αφετέρου δεν αναπτύσσουν μεγάλες και δυνατές ρίζες, οι οποίες θα προκαλούσαν καταστροφές στις οικοδομές. Οι υπερυψωμένοι αυτοί κήποι θα μπορούσαν, εκτός από τον καθαρισμό της ατμόσφαιρας, να συνεισφέρουν στη διατήρηση της οικολογικής αλυσίδας προσφέροντας καταφύγιο σε πουλιά (που τη βγάζουν δεν τη βγάζουν όταν αποδημούν και το αντίθετο) ή παρέχοντας τη δυνατότητα στους ενοίκους να έχουν κάποια κατοικίδια (που ήδη έχουν εις βάρος των γειτόνων τους).

Το τρίτο, και αρκετά σημαντικό, μέρος του προβλήματος είναι το κυκλοφοριακό. Για να αντιμετωπιστεί το κυκλοφοριακό πρέπει αφενός να περιοριστούν οι ανάγκες μετακίνησης των κατοίκων εντός του παραδοσιακού κέντρου και αφετέρου να δημιουργηθεί καταλληλότερο οδικό δίκτυο, ώστε να αποφεύγονται τα συνήθη φαινόμενα κυκλοφοριακής συμφόρησης. Το ισχύον σύστημα του δακτυλίου δεν φαίνεται να λειτουργεί αποτελεσματκά, τόσο λόγω του συνολικά μεγάλου αριθμού αυτοκινήτων, όσο και λόγω της δυσκολίας ελέγχου από τη μεριά της Αστυνομίας (στην πραγματικότητα λειτούργησε ως φοροεισπρακτικό μέτρο, αφού ανάγκασε τους Αθηναίους να προμηθευτούν και δεύτερο αυτοκίνητο). Για το λόγο αυτό, και λαμβάνοντας υπόψη την ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων, προτείνουμε να τοποθετηθούν στα όρια της πόλης σύγχρονα ηλεκτρονικά διόδια, τα οποία θα αναγνωρίζουν μια ειδική "έξυπνη" κάρτα που θα βρίσκεται πάνω σε κάθε όχημα και η οποία θα "χρεώνεται" κάθε φορά που το όχημα εισέρχεται στην πόλη. Δεδομένου ότι η τιμή της κάρτας αυτής θα είναι σχετικά υψηλή, δεν θα παίρνει ο καθένας το αυτοκίνητό του για ψύλλου πήδημα και θα χρησιμοποιεί τις αστικές συγκοινωνίες, οι οποίες προφανώς (;) , θα αναβαθμιστούν. Με τα σημερινά δεδομένα η λύση αυτή μπορεί να φαίνεται ουτοπική, αλλά όταν ολοκληρωθούν οι εργασίες του μετρού και παραδοθεί στην κυκλοφορία, θα μπορούν να εξυπηρετηθούν περισσότεροι πολίτες και δεν θα επιβαρύνονται τόσο πολύ τα λεωφορεία και τα τρόλλεϋ.

Το οδικό δίκτυο, το οποίο είναι ιδιαίτερα δύσκολο να βελτιωθεί σε μια πυκνοκατοικημένη πόλη, αποτελεί τα λεπτό σημείο της συγκεκριμένης συνιστώσας του προβλήματος. Πώς μπορεί να εξυπηρετήσει περισσότερα αυτοκίνητα χωρίς να παραστεί ανάγκη κατεδάφισης κτιρίων για τη διαπλάτυνσή του; Η απάντηση είναι αρκετά απλή. Θα χρησιμοποιηθεί η ίδια λογική που χρησιμοποιήθηκε όταν η Αθήνα έπρεπε να φιλοξενήσει περισσότερους κατοίκους. Δεν θα αναπτυχθούν οι δρόμοι κατά πλάτος, αλλά κατ' ύψος. Όπως χτίστηκαν σπίτια με πολλούς ορόφους, αντί να χτιστούν περισσότερες μονοκατοικίες, θα κατασκευαστούν δρόμοι με πολλά επίπεδα, αντί για φαρδύτερους δρόμους. Κατασκευάζοντας ένα νέο δρόμο ακριβώς πάνω από έναν ήδη υπάρχοντα, διπλασιάζεται αμέσως η δυνατότητα εξυπηρέτησης οχημάτων, χωρίς να απαιτούνται κατεδαφίσεις κτιρίων και μεταστεγάσεις γραφείων ή κατοικιών. Το πρόβλημα που, ενδεχομένως, να προκύψει είναι η αντίδραση εκείνων που τώρα κατοικούν σε όροφο και μελλοντικά θα βρεθούν στο ισόγειο. Με τς κατάλληλες τροποποιήσεις του φορολογικού νόμου της ακίνητης περιουσίας και τις παροχές κάποιων σημαντικών ελαφρυντικών, θα πεισθούν για την ορθότητα του μέτρου.

Μία απλή και ριζοσπαστική λύση είναι η εκδίωξη των κατοίκων της Αθήνας προς την επαρχία (αυτό που επιστημονικά αποκαλείται αποκέντρωση). Η εισπρακτική και γραφειοκρατική πολιτική που χρόνια τώρα ακολουθείται στην Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει το μέσο. Αν για παράδειγμα, στείλουμε τις κεντρικές δημόσιες υπηρεσίες και τα Υπουργεία σε άλλες πόλεις, αρκετοί Αθηναίοι, εθισμένοι πια στις επισκέψεις τους εκεί (είτε για χαρτιά είτε για ρουσφέτια) θα ακολουθήσουν. Ακόμη θα μπορούσαμε πολύ εύκολα να διώξουμε από την Αθήνα το σύνολο των φοιτητών. Διαδίδοντας φήμες (βρώμες) ότι και καλά "οι σχολές της πρωτεύουσας είναι χάλια" και ότι "καμία περίπτωση δεν υπάρχει να βρουν δουλειά όσοι σπουδάζουν στην Αθήνα" θα δούμε τις σχολές των Αθηνών να εγκαταλείπονται μέσα σε ένα χρόνο. Το παραπάνω δεν είναι καθόλου δύσκολο, άλλωστε πώς νομίζετε ότι έγινε το αντίθετο (οι σχολές της Αθήνας να θεωρούνται από την κοινή γνώμη ανώτερου επιπέδου). Με παρόμοιους τρόπους μπορούμε να διώξουμε και άλλες μερίδες πολιτών από την Αθήνα. Μεγάλες μερίδες του πληθυσμού "παίρνουν γραμμή" από τα ινδάλματά τους. Εάν ας πούμε η Ρούλα πάει να μείνει στον Έβρο και κάνει ένα εβδομαδιαίο αφιέρωμα στο θέμα, άμεσα θα έχουμε στη συνέχεια μετακινήσεις πληθυσμού προς τον συμπαθή νομό. Ή αν ας πούμε συγχρονισμένες δηλώσεις φωντομοντέλων στα media, οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι στο Καστελλόριζο οι άντρες είναι ψηλοί, μπρατσαράδες, μαυρομάλληδες και δεινοί εραστές, αλλά και πλούσιοι και πρόθυμοι να δευσμευτούν, θα λυθεί όχι μόνο το πρόβλημα της αποκέντρωσης αλλά και της Εθνικής Άμυνας.

Τέλος, όσον αφορά στην παρουσία βιομηχανικών μονάδων στην Αθήνα, η λύση είναι περισσότερο από απλή. Αφού το μεγαλύτερο ποσοστό των βιομηχανικών μονάδων και εταιρειών στην Ελλάδα είναι προβληματικές, ποιος ο λόγος να παραμένουν ανοιχτές; Μπορούν απλά να δηλώσουν χρεωκοπία και να ξανανοίξουν με ευνοϊκότερες ρυθμίσεις σε κάποιο νησί κοντά στα σύνορα (ή και βραχονησίδα). Με αυτόν τον τρόπο όχι μόνο δεν θα χάσουν τη δουλειά τους οι εργαζόμενοι εκεί, όχι μόνο οι εργαζόμενοι αυτοί θα αναγκαστούν να φύγουν από την Αθήνα, αλλά και χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας θα εμφανιστούν για την κατεδάφιση και επανατοποθέτηση των βιομηχανικών μονάδων στα νησιά που λέγαμε. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται μία σειρά ευνοϊκών καταστάσεων: αποκέντρωση, καταπολέμηση της ανεργίας, μείωση του εθνικού ελλείματος, πληθυσμιακή τόνωση στην επαρχία, αποτελεσματικότερη υπεράσπιση των συνόρων μας. Όσο για το τελευταίο, πιστεύετε ότι οι Τούρκοι θα συνεχίσουν να θέλουν τα νησιά μας όταν είναι πηγμένα στη βρώμα και στα λύμματα; Ή, εάν τοποθετήσουμε βιομηχανικές μονάδες στη Θράκη, νομίζετε ότι οι Μουσουλμάνοι θα συνεχίσουν να μιλάνε για ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ θα έχουν δουλειές με φούντες (κι όχι με "φούντες");

Οι απλές και λογικές παραπάνω ιδέες δίνουν τη δυνατότητα στον καθένα μας να αναλογιστεί πόσο εύκολα μπορούμε να διώξουμε το νέφος από την Αθήνα, και σε λιγότερες απο εκατό μέρες άμα θέλουμε. Άρτια καταρτισμένοι τεχνοκράτες, οικονομολόγοι, κονωνιολόγοι και ψυχολόγοι, τολμηροί και διορατικοί μπορούν με τέτοιες κινήσεις να δώσουν αποφασιστική και μόνιμη λύση στο θέμα. Αλλά έτσι είμαστε στην Ελλάδα: μόνο λόγια.

Τάσκαρης Τάσος